Smagt, M.J. van der (Maarten)

Je verplaatsen in “de ander”

Begin juni was ik op een herdenkingsbijeenkomst van de Stijkelgroep, een van de eerste Nederlandse verzetsverbanden in de tweede wereldoorlog, die probeerde informatie over de bezetter te verzamelen voor de geallieerden. Die week was het 75 jaar geleden dat 32 leden van de groep in Berlijn werden gefusilleerd; het merendeel van de overige leden kwam later om in strafkampen.

Een van de toespraken, door Jaap Smit, vice-voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, is me met name bijgebleven. Hij memoreerde dat de groep ontstond toen er van georganiseerd verzet in Nederland nog nauwelijks sprake was en Duitsland nog op alle fronten won, maar dat deze mannen en vrouwen voor zichzelf besloten iets te doen tegen onder andere de vervolging en deportatie van mensen op grond van hun achtergrond, geloof of geaardheid.

Hij stelde een vraag die ik mezelf ook vaak heb gesteld: Wat zou u doen?  Ja, wat zou ík doen in deze situatie? Zou ik me gedeisd houden, wellicht uit angst, ook voor de mensen om wie ik geef? Zou ik net doen of er niets veranderd was door de bezetting en mijn leven zo goed als het ging onveranderd voortzetten? Zou ik bijvoorbeeld voor lief nemen dat collegae van mij aan de universiteit uit hun ambt gezet werden, of misschien zelfs carrière maken door de gaten die zo in de formatie vallen op te vullen? Ik hoop dat ik nooit de gelegenheid krijg om een antwoord op deze vragen te hoeven geven. Maar hoe voorkom je dat je niet in de verleiding komt om maar niets te doen en de blik af te wenden voor dit soort onrecht? Volgens Jaap Smit is een cruciale factor daarbij om elkaar in de ogen te blijven kijken, je te interesseren en proberen te verplaatsen in “de ander”. Met andere woorden, om over de grenzen van de eigen bubbel te kijken. In onze huidige samenleving is dat echter verre van vanzelfsprekend. Sterker nog, ik denk dat we ons onderwijs expliciet zo moeten inrichten dat toekomstige generaties daarin getraind en uitgedaagd worden. Doen we dat niet, dan lopen we het gevaar dat we parallelle samenlevingen met parallelle normen, waarden en zelfs waarheden creëren.

Vrijdag 15 juni was ik bij het afsluitende symposium van Project de Bestemming, waarin eerstejaars psychologiestudenten van de Universiteit Utrecht een maatschappelijke kwestie, in dit geval de vluchtelingenproblematiek, benaderen vanuit een van de mogelijke psychologische perspectieven hierop. De studenten halen informatie op bij stakeholders, hulpverleners en beleidsmakers, definiëren een probleem en proberen daar met behulp van wetenschappelijke literatuur en hun eigen creativiteit een oplossing voor te vinden die ze formuleren in de vorm van een beleidsadvies. We proberen onze studenten hiermee buiten hun vaak geprivilegieerde omgeving te laten kijken en hun toekomstige maatschappelijke rol (al dan niet als psycholoog, maar zeker als academicus) te laten ontdekken.

Het symposium was een mooie mix van presentaties van studenten, verhalen van professionals en een korte, luchtige, maar tegelijk aangrijpende voorstelling van theatergroep IND, bestaande uit jonge vluchtelingen, die na de voorstelling nog in gesprek gingen met de studenten.

Postersessie tijdens symposium project de bestemming 2018

Terugkijkend op deze dag, en het project dit jaar, is het uitermate inspirerend om te zien met hoeveel enthousiasme en creativiteit de studenten bezig zijn geweest en met welke ideeën en oplossingen ze zijn gekomen. In veel gevallen zijn hun suggesties het overwegen waard. In een enkel geval wordt een advies zelfs direct door hulpverleningsinstanties geïmplementeerd. Maar de grootste opbrengst van dit nieuwe project is in mijn ogen dat deze jongeren zich hebben ingezet voor een maatschappelijke kwestie. Een kwestie die de meeste studenten niet persoonlijk aangaat. Een kwestie waarmee zij buiten de eigen comfortzone treden. Juist door dit soort kennismaking worden ze zich meer bewust van de belevingswereld en problemen van “de ander”. En die bewustwording is nodig om de problemen in onze maatschappij (en deze wereld) aan te kunnen pakken.