Jan ten Thije

ICUU: visie op interculturele vaardigheden

Middels tweewekelijkse posts zal het ICUU team in het kader van het USO-project ‘Intercultural Competences for Utrecht University’ updates geven over de voortgang van de activiteiten die worden ondernomen om interculturele vaardigheden van studenten, docenten (WP) en staf (OBP) te bevorderen.

Deze week: Interculturele vaardigheden: wat zijn het, hoe en waarom deze te ontwikkelen. Een visie van het ICUU project op interculturele vaardigheden.

ICUU projectteam: Jan D. ten Thije, Marie-Rose Blokzijl, Tatiana Bruni, Gemma Corbalan-Perez, Pauline Hörmann, Bettina de Jong, Riekje de Jong, Karen Schoutsen, Rosanne Severs, Aukje Mantel-Teeuwisse en Nathalie Veenendaal

Vooraf

Sinds september 2017 biedt het ICUU project aan studenten, docenten en staf de mogelijkheid om hun interculturele competenties te bevorderen. In deze tekst leggen we uit wat we verstaan onder interculturele competenties bevorderen, wat we willen gaan doen en waarom je daar aan deel zou nemen.

Waarom interculturele competenties?

De wereld is de afgelopen decennia in rap tempo groter en tegelijk kleiner geworden. Migratie, mobiliteit en communicatietechnologie hebben het leven verrijkt en ook complexer gemaakt. Internationale uitwisseling en coöperatie zijn vergemakkelijkt, maar tegelijkertijd voelen mensen zich bedreigd in hun behoefte aan een vertrouwde omgeving waarin ze kunnen rekenen op bekenden. Dat geldt voor de universiteit, de arbeidsmarkt en ook voor de privésfeer.

Het ICUU project wil ertoe bijdragen dat iedereen op de Universiteit Utrecht zich deskundig, vrij en met zelfvertrouwen kan bewegen op de arbeidsmarkt, of dat nu in Utrecht is of elders op de wereld. Daarbij hoort het vermogen om een eigen mening te vormen, kritisch na te denken, conflictoplossend te handelen en je te kunnen identificeren met anderen vanuit een duidelijk zelfbeeld. Dit vermogen tot kritisch mondiaal burgerschap is voor betrokkenen in alle faculteiten relevant. Het ICUU project richt zich daarom nadrukkelijk tegelijkertijd op studenten, docenten (WP) en staf (OBP). Een gedeelde aanpak leidt ertoe dat mensen elkaar in een gemeenschappelijk streven herkennen en profiteren van elkaars specifieke kennis en vaardigheden.

Wat zijn interculturele competenties?

De Council of Europe (2014: 17) biedt een heldere omschrijving van het begrip interculturele competentie:

Intercultural Competence “is a combination of attitudes, knowledge, understanding and skills applied through action which enables one, either singly or together with others, to:

• understand and respect people who are perceived to have different cultural affiliations from oneself;
• respond appropriately, effectively and respectfully when interacting and communicating with such people;
• establish positive and constructive relationships with such people;
• understand oneself and one’s own multiple cultural affiliations through encounters with cultural ‘difference’.”

Uit deze beschrijving wordt duidelijk dat interculturele competentie meer inhoudt  dan het kunnen oplossen van interculturele misverstanden.

In het ICUU project besteden we aandacht aan het herkennen en profiteren van succesvolle interculturele communicatie. Daarbij kiezen we voor een non-essentialistische benadering (Deardorff, 2006; ten Thije, 2017). Aandacht voor cultuur kan immers makkelijk leiden tot simpele stereotype interpretaties en handelswijzen. Dat is in strijd met wat de Council of Europe onder interculturele competentie verstaat en moet voorkomen worden. Daarom zien we culturele interpretaties niet alleen als interpretatie van (nationale) ‘cultuur’ maar altijd in samenhang met sociale, organisatorische, gender en persoonlijke verklaringen. Bovendien omvat interculturele competentie inzicht in de rol die meertaligheid in het contact speelt. Tenslotte gaan we ervan uit dat het ontwikkelen van interculturele competentie een continu leerproces is. Belangrijk is een doorlopend leerproces te organiseren, waarin je leert te reflecteren op je eigen interculturele ervaringen op de universiteit en in de samenleving. Als collega of medestudent, als burger, als academicus en als werknemer.

Onderstaand overzicht geeft een beeld van de aspecten van interculturele competenties (Council of Europe, 2014).

Wat heeft het ICUU project te bieden?

Voor docenten (WP) wordt een verdiepingscursus opgezet om interculturele competenties verder te ontwikkelen (Interculturele competenties worden immers een standaard onderdeel van het Basis Kwalificatie Onderwijs (BKO) traject). Voor stafleden (OBP) bij het International Office, Studiepunt en Human Resource komt er een scholingstraject om dienstverlening voor internationale studenten en docenten intercultureel te verrijken. Het ICUU project richt zich  daarnaast op train the trainers Het gaat erom dat collega’s leren hoe zij hun collega’s kunnen helpen bij de ontwikkeling van interculturele competenties.

Interculturele competentie is iets wat iedereen aangaat. Voor studenten die voor studie of stage naar het buitenland gaan, komt er een 2,5 ECTS keuzecursus waarin zij leren reflecteren op hun internationale ervaringen. Studenten leren benoemen wat ze in het buitenland geleerd hebben (de zgn. employability). Daarnaast komt er een interdisciplinaire minor interculturele communicatie. Het buddysysteem dat voor internationale studenten is opgezet wordt geëvalueerd en uitgebreid. Er komt een survey waarmee alumni van een opleiding aangeven hoe interculturele competenties relevant zijn voor een succesvolle beroepsuitoefening en welke aspecten daarvan ze graag in de opleiding hadden meegekregen. Opleidingen kunnen zo een interculturele update van hun curriculum verzorgen.

Hoe verwerf je interculturele competenties?

Stel je komt in een interculturele situatie en je begrijpt niet wat er allemaal speelt. Wat doe je dan? Onderzoekers op het gebied van interculturele communicatie (Agar, 1994; Deardorff, 2006) beschrijven vier terugkerende reacties:

1. Je wacht af of de situatie vanzelf over gaat. Je doet dus niks. Zelden leidt dat tot begrip, maar je kunt er  soms wel mee wegkomen.
2. Je kopieert het gedrag van de ander. ‘Do as the natives do’ is het veel gehoorde advies voor iemand die zich voorbereidt op contacten in den vreemde. Of deze handelswijze tot wederzijds begrip leidt, kun je je echter afvragen.
3. Je vat het vreemde op als stereotype van een andere cultuur en/of als bevestiging van het minderwaardige of afwijkende van die andere cultuur. Hier ligt een kiem voor discriminatie en racisme.
4. Je onbegrip is het begin van een proces van verwondering. Je stelt jezelf vragen over de situatie, je eigen cultuur en over die van de ander. Je leert over de normen, waarden en gedragsregels van je eigen cultuur en daarna over die van de ander. Die wisselwerking vormt de basis voor meer begrip voor de ander.

Het uitgangspunt van het ICUU project is het stimuleren van het reflectieve proces van verwondering genoemd bij punt 4 hierboven.

De Amerikaanse linguïstisch antropoloog Michael Agar (1994) noemt verrassende ervaringen die afwijken van het normale verwachtingspatroon rich points. Het zijn deze momenten die kunnen leiden tot verwondering. Rich points kunnen heel groot en omvattend zijn. Er is dan sprake van totaal onbegrip. Dat wordt een culture shock genoemd. Rich points kunnen ook hele kleine alledaagse gebeurtenissen zijn. Vragen over deze alledaagse situaties kunnen leiden tot verdiepend inzicht in verschillen en overeenkomsten in normen en gebruiken. ‘Rich’ heeft een positieve connotatie, omdat de reflectie op deze ervaringen uitzicht biedt op rijkdom en overvloed aan culturele ervaringen. Door te spreken van rich points vermijden we de term interculturele misverstanden. Deze term kan negatieve connotaties met zich meebrengen. Het suggereert dat er bij het oplossen van  misverstanden een schuldvraag moet worden beslecht. Dit schept een onjuist beeld. Rich points bevorderen dus interculturele reflectie. Zij vormen de kern voor interculturele competenties.

De leertrajecten die binnen het ICUU project voor studenten, docenten en staf ontwikkeld gaan worden, zullen de reflectie over de rich points van de betrokkenen als uitgangspunt nemen. Het leerproces zal gebruik maken van terugkerende bijeenkomsten en leermomenten. De reflectie wordt zo allengs uitgebreid naar situaties  in de samenleving om ons heen, zowel op lokaal niveau (de academische en sociale omgeving van de betrokkenen) als op globaal niveau (maatschappelijk relevante en internationale vraagstukken). Intercultureel leren houdt nooit op.

Jan D. ten Thije, Marie-Rose Blokzijl, Tatiana Bruni, Gemma Corbalan-Perez, Pauline Hörmann, Riekje de Jong, Karen Schoutsen, Rosanne Severs, Aukje Mantel-Teeuwisse, Nathalie Veenendaal

Referenties

Agar, M. (1994). Language Shock. Understanding the Culture of Conversation. New York: HarperCollins.

Deardorff, D. K. (2006). Identification and Assessment of Intercultural Competence as a Student Outcome of Internationalization. Journal of Studies in International Education. 10(3), 241−266.

Huber, J. & Reynolds, C. (eds.) (2014). Developing intercultural competence through education. Council of Europe Pestalozzi Series, No. 3.

Thije, J. D. ten (2016). Intercultural Communication. In: L. Jäger, W. Holly, P. Krapp & S. Weber (eds.) Sprache – Kultur – Kommunikation / Language – Culture – Communication. Ein internationales Handbuch zu Linguistik als Kulturwissenschaft. An International Handbook of Linguistics as Cultural Study, 581-594, Berlin: Mouton de Gruyter.

Meer lezen over het ICUU project? Lees hier verder.

Contactpersoon: Jan ten Thije