Docent in the picture – Frans van Waarden

Een goede wetenschapper – of dit nou een student of docent is – kent drie rolmodellen, volgens prof. Dr. Frans van Waarden. De rol van ontdekkingsreiziger, detective(schrijver), en kunstenaar. Bij het zoeken naar nieuwe onderwerpen, ontdek je nieuwe werelden. Hiervoor moet je durf hebben en nieuwsgierig zijn. Als detective(schrijver) moet je gedreven zijn om  een mysterie op te lossen: een ‘who-did-it’story. En als kunstenaar ontdek je nieuwe wegen en maak je orginele combinaties. Na het zeer aangename gesprek dat ik met Frans van Waarden had, weet ik een ding zeker; Frans belichaamt alle drie de rollen!

Frans van Waarden – de ontdekkingsreiziger

Waarom vind ik Frans van Waarden een ontdekkingsreiziger? Hij gaf les over de hele wereld, en nam natuurlijk deze invloeden mee in zijn onderwijs. Daarnaast was hij al vanaf de eerste kinderschoenen betrokken bij het University College Utrecht. Hij maakte zelf kennis met het liberal arts and sciences systeem in Toronto, Canada, waar hij studeerde. “De eerste twee van de vier jaren studeerde ik sciences en humanities (biologie, natuurkunde, chemie, geschiedenis en Franse en Engelse letterkunde). Pas in de laatste twee jaren ben ik bij de sociale wetenschappen terecht gekomen. Eerst nog biologisch georienteerde psychologie (proeven met muizen e.d.) en sociologie. Dat laatste  via een bevriende docent, een Amerikaanse draft-dodger. (Het was de tijd van de Vietnam oorlog). Zo heb ik de voordelen van de Liberal Arts en Science formule leren kennen. Ik kon zo immers proeven aan al die verschillende wetenschappen zonder jaren te verliezen.Na vier jaar in Canada ben ik terug gegaan naar Nederland om aan de Universiteit van Leiden mijn doctoraal te halen. Daar ben ik uiteindelijk ook gepromoveerd. Daarna heb ik op verschillende plaatsen op de wereld gewerkt. Vijf jaar in Konstanz, Duitsland, waar het systeem veel schoolser en formeler is. Via die positie ben ik ook 1,5 jaar als visiting scholar aan  Stanford University verbonden geweest, zo heb ik ook dat onderwijssysteem gezien. Ook heb ik regelmatig in Oostenrijk gewerkt, en keerde ik verschillende malen terug naar de Verenigde Staten.”

“Toen ik uiteindelijk uit Duitsland terugkwam in Nederland heb ik eerst een poosje bij Algemene Sociale Wetenschappen gewerkt. Daar begon Hans Adriaansens (toenmalig decaan FSW) te denken over het opzetten van het University College, qua disciplines veel breder dan ASW. Hij had, net als ik, een Amerikaans verleden en was bekend met het LAS-systeem. Op het Smith College  – een all Girls college in Massachusetts – had hij een paar jaar gedoceerd. Kennelijk mochten de studenten alleen meisjes zijn, maar de docenten niet. Hans is een echte ondernemer en heeft naar aanleiding van die ervaringen het college hier opgezet. Sindsdien ben ik bij het UCU betrokken.”

Frans is sinds een paar maanden officieel met pensioen. Maar hij werkt nog door. Frans: “ik geef nog een paar cursussen, dat vonden ze ok. Temeer omdat ik daarnaast ook doorwerk aan een groot onderzoeksproject – bEUcitizen -, waarvan ik één van de initiatiefnemers ben en een leidende rol vervul.” Ook dit grote onderzoeksproject laat de ontdekkingsreiziger in Frans zien. Hij is nog steeds nieuwsgierig naar de wereld, op dit moment naar een voor hem relatief nieuw onderwerp, namelijk Europees burgerschap. Alhoewel dit een groot project is – met 26 deelnemende academische instellingen uit 18 landen, is voor Frans juist de combinatie onderwijs en onderzoek het belangrijkste. “Ik werk nu nog steeds 50/50 onderwijs en onderzoek. Ik heb het altijd leuk gevonden om onderzoek en onderwijs te combineren. Ik zou niet álleen docent, of álleen onderzoeker willen zijn. Overigens zie ik hier een van de problemen van het UCU. Deze krijgt van het College van Bestuur alleen geld voor onderwijs, en niet voor onderzoek. Dus veel docenten – als ze alleen hier een aanstelling hebben – krijgen betrekkelijk weinig onderzoekstijd. Daarmee wordt het hele idee van die twee combineren moeilijk te realiseren. En dat vind ik wel jammer en niet passend bij een academische instelling.”

Frans van Waarden – de detective schrijver

Naast nieuwsgierig is hij ook zeker gedreven. Dit komt vooral naar boven als hij spreekt over zijn ervaringen en voorkeuren in het onderwijs. Frans: “Mijn voorkeur gaat duidelijk uit naar kleinschalig onderwijs. Wij hebben een maximum van 28 studenten per klas. En die zie je twee keer in de week, vier uur lang. Je leert ze kennen. Het is hier echt een community. Die nabijheid heeft veel voordelen. Dat is heel anders dan een groot hoorcollege geven voor 300+ studenten, zoals ik indertijd in Leiden bij rechten wel had. Dat voelt als een soort alienation. Dan kan het gebeuren dat ik door de stad loop en allerlei jonge mensen mij groeten, omdat zij mij herkennen, maar ik hen niet. Dat kan niet met 300 gezichten.

Het leuke aan die kleinschaligheid is ook de ruimte die het geeft aan diversiteit. De studenten komen op UCU overal vandaan, die diverse achtergronden vind ik leuk. Ze zijn divers qua land en qua discipline, dat geeft een zekere input in de klas. Zo leer ik nog steeds van mijn studenten. Bijvoorbeeld in mijn vak over economische institutions en mijn vroegere cursus over politieke instellingen. Terwijl mijn kennis vooral Europa en de Verenigde Staten betreft, konden studenten uit  uit bv.China, Rusland, of Zuid-Amerika  mij – en de andere studenten – wat leren over de situatie in deze landen. Die interactie vind ik waardevol.“

Ook is Frans duidelijk ingeburgerd in de rol van detective schrijver. Dt blijkt alleen al uit zijn plannen voor de komende jaren, als ik hem vraag wat hij nog wil doen voor hij echt stopt met werken. “Ik zou nog wel een tijdje door kunnen blijven gaan. Maar, ik weet niet of college dat wil. Je moet op een gegeven moment ruimte maken voor nieuw talent. Maar ik zou er niets op tegen hebben om nog een paar jaar aan te blijven. Je bent wel wat meer gebonden door het onderwijs – ik reis graag- maar gelukkig heeft het college een lange zomer. Verder heb ik nog wel wat ideeën  voor enkele boeken. Een bevriende collega van inmiddels 71 publiceerde laatst weer een boek en daar hadden we hier onlangs op de UCU campus een discussieavond over. Dat lijkt me wel wat.”

Frans van Waarden – de kunstenaar

Waarom is Frans van Waarden als docent ook een kunstenaar? Volgens mij door zijn nieuwsgierigheid naar curiositeiten. Ook via zijn studenten. Frans: “Via mijn combinatie van onderzoek met onderwijs leer ik meer. Zo hoor ik in mijn cursus ‘Sociology of Value, Markets an Money’ van studenten over het bestaan van de meest curieuze markten.. In hun papers komen de  studenten  met de meeste bizarre markten, waarvan ik soms  niet eens het bestaan weet. Zo kwam een Russische studente met een boeiend paper over de markt voor ‘fake holidays’ in Rusland. Als je niet voldoende geld hebt om echt naar het buitenland te gaan, maar je wilt wel indruk op je vrienden maken, kun je de simulering van een vakantie kopen. Je krijgt dan tickets met je naam erop, foto’s met jou voor de Eiffeltoren etc. Daar betalen mensen dus voor, daar blijkt een markt voor te zijn. Dat vind ik boeiend. Net als het paper van een Arabisch meisje, duidelijk uit een rijke familie,  over de markt voor het zaad van racepaarden. De ervaring die studenten inbrengen vind ik leuk, en die gebruik ik later  ook weer als voorbeeld in het onderwijs en soms ook in artikelen waarin ik naar zulke papers verwijs.”

Frans van Waarden is als academicus een kunstenaar, een ontdekkingsreiziger en een detective schrijver. Maar hij  stimuleert  deze rollen vooral ook bij zijn studenten. “Als docent heb je veel contact met jonge mensen. Die ik ook probeer in te zetten in een onderzoek. Het mooiste en belangrijkste als docent is het ontwikkelen van nieuwsgierigheid  en wil tot ontdekking bij studenten. Ze te stimuleren buiten de poort te kijken. Daar vallen werelden, waarvan we geen flauw benul hadden, te ontdekken. En het levert  kennis dieje vaak niet uit boeken kunt leren. De wereld ligt open, zeker voor jonge mensen.”