Vincent Duindam

Bezie de studenten niet te klein – Dahrendorf, Gerhardt en Gandhi over onderwijs

De socioloog Ralf Dahrendorf vergeleek ooit de komst van kinderen in een gezin, in de samenleving,  met ‘een invasie van barbaren’. Ze kenden de regels nog niet, spraken (de taal) nog niet, wisten niet hoe zich te bewegen. “Socialisatie” is het begrip dat sociologen ontwikkelden om te verklaren hoe je een functionerend lid van de samenleving kon worden.

De komst van een nieuwe generatie eerstejaars aan de universiteit wordt nooit letterlijk vergeleken met ‘een invasie van barbaren’. Maar het lijkt er soms wel een beetje op. Een club jongelui die we moeten leren om academisch te schrijven, vraagstellingen te ontwikkelen, te SPSS-sen, een fatsoenlijke redenering op te zetten. En, o ja, te spellen –want dat blijft lastig. Daarbij ligt het accent wel steeds meer op de bureaucratische inbedding van dit ‘socialisatieproces’. We moeten het doen met toetsmatrijzen, matrixen, de 60 uren norm, etc. En met archivering, dan kan de visitatiecommissie te zijner tijd meekijken. Via het aanleren van ACVA en met een dreigend BSA op de achtergrond stuwen we de studenten voort, zodat ze met de juiste AMO als competente professionals kunnen uitstromen.

Voor een deel is dit onvermijdelijk, ik zou bijna zeggen: nuttig. Voor een ander deel is het de tijdgeest, de waan van de dag, angst. En creëert het de illusie dat je met een boekhouding die op papier aan de criteria voldoet, gegarandeerd goed onderwijs in huis hebt. Mij lijkt dat docenten in dit krachtenveld hun discretionaire ruimte optimaal moeten benutten om goed onderwijs te kunnen geven.

De grootste dichter die Nederland gekend heeft, Ida Gerhardt, kan ons hierbij inspireren met haar visie op onderwijs:

 

Bezie de kinderen niet te klein:

Zij moeten veel verdragen –

eenzaamheid, angsten, groeiens pijn

en, onverhoeds, de slagen.

 

Bezie de kinderen niet te klein:

Hun eerlijkheid blijft vragen,

of gij niet haast uzelf durft zijn.

Dàn kunt ge ’t met hen wagen.

 

Laat uw comedie op de gang

– zij weten ’t immers tòch al lang! –

Ken in uzelf het kwade.

 

Heb eerbied voor wat leeft en groeit,

zorg dat ge het niet smet of knoeit. –

Dan schenk’ u God genade.

Misschien klinkt het je wat Calvinistisch in de oren. Daar moet je even doorheen lezen. Hier staat dat de jongeren geen barbaren zijn, maar dat wij daar zelf voor moeten oppassen. Een omkering van het dominante perspectief.

Dit zijn geen instructies voor de leerlingen, maar voor ons. Gerhardt vraagt of je ‘authentiek’ kunt zijn met een groep studenten. Of je ‘echt’, kunt zijn, ‘jezelf’ –als je daarin gelooft.

Of er iets meer mogelijk is dan een geformaliseerd rollenspel. Of je studenten echt kan zien. Ook als ze niet (alles) gelezen hebben, hun hoofd soms vermoeid op de tafel leggen, een schuine blik op hun smartphone werpen. Een d in plaats van een t intikken.

Ooit vroeg men Freud hoe je een goede ouder zou kunnen worden. ‘In psychoanalyse’ gaan was zijn antwoord. Eigenlijk betekent dit: jezelf wat dieper leren kennen, niet alleen de buitenkant, je ‘presentatie’.

En hoe zou je een goede docent zou kunnen worden? Door jezelf wat dieper leren kennen, niet alleen de buitenkant, je ‘presentatie’. Mijns inziens dus een identiek antwoord. Jezelf leren kennen, ook je onverwachte kanten en schaduwzijden. En daar enige regie over leren krijgen. Maar hoe doe je dat dan?  Misschien komen nu de te behalen ‘onderwijskwalificaties’ in je op.

Zelf denk ik aan onze studenten. Ik heb veel van ze geleerd. In elke (onderwijs)situatie ‘spiegelen’ studenten terug hoe jij je opstelt, wat je laat zien, of je authentiek bent. En als dat botst, wringt of ingewikkeld is, is dat een mooie gelegenheid om daar eens onbevangen naar te kijken.

Het gaat mij dus om onze ontwikkeling als docent. En hoe verhoudt zich dit tot de ‘spagaat’ waar we soms in moeten werken? De beste manier om in de (onderwijs)wereld iets te veranderen, is om zelf die verandering voor te leven, te belichamen. Wees zelf de verandering die je in de wereld wilt zien, zei Gandhi.

Vincent Duindam werd verkozen tot Docent van het Jaar van de opleiding Algemene Sociale Wetenschappen 2015-2016 en schreef het boek  Thuiskomen in de klas (2011). Utrecht: Ten Have.