Sibe Doosje

Meelopen met Socrates

Kasteel Mariagaarde in Hoepertingen (België) was vorige week voor mij de achtergrond van een opleiding tot Socratisch gespreksleider. Ik was al langer geïnteresseerd in het proces van vragen stellen in mijn onderwijs en Socrates was daarin een meester. In Hoepertingen heb ik onder leiding van Hans Bolten en Kristof van Rossem geleerd wat een Socratische dialoog is: een bijzondere vorm van filosofisch onderzoek. Aan de hand van een uitgangsvraag deelt een van de deelnemers met de anderen een situatie waarin die vraag voor hem of haar persoonlijk speelde (het hittemoment). Vervolgens worden beweringen en argumenten ontleend aan dat specifieke voorbeeld. De methode is vraaggericht, niet probleem- of oplossingsgericht. Er komt dus niets anders uit dan de dialoog. Ik heb tijdens de opleiding een korte voordracht gehouden over de socratische methode, die op YouTube te volgen is. Dit was overigens een van de schaarse momenten dat ik eenzijdig mocht communiceren – voor de rest was het vragen, luisteren, vragen, luisteren, vragen, formuleren, letterlijk herhalen, luisteren, vragen. En nog meer vragen. Vijftien dagdelen lang. Ik heb wat beter leren luisteren, ik heb geleerd om meer en soms ook betere vragen te stellen en ik heb de eerste stappen gezet op de weg om een competent socratisch gespreksleider te worden. Dat is vergelijkbaar met het moment dat je met je net verworven rijbewijs voor het eerst achter het stuur van een auto met maar een rempedaal kruipt: in het verkeer leer je het echt. Je komt nieuwe situaties tegen waarin allerlei dingen (bijna) fout gaan, die je een nog betere automobilist maken. Daar ga ik nu mee aan de slag.

Hoe ga ik dat doen? Ik ga in het onderwijs momenten creëren waarin Socratische dialogen kunnen plaatsvinden. Met studenten en collega’s. En niet alleen omdat mijn werkgever (die heeft een deel meebetaald) dat vraagt. Ik ben eigenlijk dolenthousiast geworden over deze methode. Hij is onderzoekend, vragend en vraagt een basishouding van leren en luisteren. Wat is er nou academischer dan dat? En wat is er nou spannender dan dat? Ik wil graag de zaden die Socrates zaaide opnieuw uitzaaien. Socrates hoort op een universiteit. Een beetje ervan kan je wel meekrijgen hoor, bijvoorbeeld in de UU-cursus Van Socrates tot Wittgenstein (WY1V12005). Maar ja, dat gaat over de geschiedenis van de filosofie, waarover Leonard Nelson al in 1922 zei ‘… de kunst is niet filosofie, maar filosoferen te leren’ en ‘Als er daarom zoiets als filosofieonderwijs kan bestaan, in welke vorm dan ook, dan kan het alleen onderwijs in het zelf denken zijn.’ Een Engelse vertaling van Nelsons schitterende voordracht vind je hier. Het meest leerzame van meelopen met Socrates vond ik dat ik de methode en de confrontatie met de vraag ‘heb je vragen?’ zelf ervaren heb. Anders praat je toch alleen maar ‘over’. Wat mij brengt op de volgende vraag: heb jij een vraag?