Rijen, H.V.M. van (Harold)

Echte schoonheid zit van binnen

Ik kan het in deze periode, waarin ik fysiologieonderwijs geef aan studenten biomedische wetenschappen niet laten: De werking van het menselijk lichaam is te mooi om niet over te schrijven.

‘Echte schoonheid zit van binnen’; als je dat hoort is het meestal niet bedoeld als compliment voor de buitenkant.

Mijn fysiologenhart vindt overigens dat de grootste schoonheid, sowieso van binnen zit. Ik doel met name op de eigenschap van ons lichaam om interne stabiliteit te behouden, een eigenschap die door de Amerikaanse Fysioloog Walter B. Cannon ‘homeostase’ is genoemd.

We categoriseren onszelf graag in bij de landdieren, maar de ~4•10E13 cellen in ons lichaam, wonen nog steeds onder water. Geen zeewater uiteraard, maar wel een interne zee van extracellulaire vloeistof waarin onze cellen wonen en waaruit ze zowel hun voedingstoffen halen als waarin ze hun afvalstoffen dumpen. Eten van de vuilnisbelt dus. Bovendien is ons lichaam een open systeem en worden we continu blootgesteld aan redelijk vijandige invloeden van buitenaf. Zelf doen we er nog een schepje bovenop door zakken zoute chips te eten, te veel of te weinig te drinken, bizar te sporten of juist weer helemaal niets te doen. En toch weet ons lichaam, een paar ongelukkige uitzonderingen daargelaten, ons de eerste 40-50 jaar redelijk overeind te houden. Meestal volgt hierna pas de afrekening, waarschijnlijk omdat ons lichaam evolutionair gezien niet gemaakt is om veel ouder te worden. Na het krijgen van kinderen tussen je 20e-30e en deze redelijk opgevoed te hebben tot zelfstandige personen is je rol evolutionair gezien blijkbaar uitgespeeld.

Onze orgaansystemen: nieren, longen, maagdarmstelsel, afweer, hormonen, spieren, zenuwen, hart en vaten zijn dag en nacht bezig om de samenstelling van onze interne zee constant te houden. Ons lichaam heeft daar ongeveer 2000 kcal voor nodig. Dit komt overeen met 100 Watt, niet echt een spaarlampje dus! Met dit in het achterhoofd is het moeilijk te geloven dat we misschien wel 60 dagen zonder eten zouden kunnen. Onder overlevingsfetishisten wordt overigens meestal de ‘Rule of Threes’ aangehouden: Onder extreme omstandigheden kun je 3 minuten zonder zuurstof, 3 dagen zonder water en 3 weken zonder voedsel. Ons lichaam heeft zich duidelijk gericht op de beschikbaarheid van essentiële zaken. Zuurstof is overal en water is, zeker in Nederland, eenvoudig te vinden. Voedsel is echter van oudsher een schaarsteproduct. Het was Darwin al opgevallen dat er altijd meer individuen van een soort worden geboren dan waarvoor er in de habitat voedselbronnen zijn. We hebben dus een lichaam dat enorm efficiënt met voedingstoffen om kan gaan. In de westerse wereld, waar voedsel overvloedig beschikbaar is betalen we nu daar de rekening voor.

Het doel van al deze interne inspanningen, beter bekend als ‘de zin van het leven’ houdt de mensheid natuurlijk al eeuwen bezig. Zijn we alleen maar overlevingsmachines voor onze genen, en lopen we hier alleen rond om ons voort te planten, of zijn we een uitverkoren, hoog morale soort met scheiding van lichaam en ziel. Volgens Frans de Waal in ieder geval niet.

Voor mij maakt het niet uit. Ik geniet vooralsnog van de schoonheid van binnen, die nog lang niet volledig is ontrafeld. Het fascineert me, inspireert me en zie het als mijn ‘ars vivendi’ om mijn passie over te dragen op mijn studenten.

Hetgeen dat onze maatschappij graag als uiterlijke schoonheid definieert is slechts het dode omhulsel van het innerlijke. Het is maar dat u het weet.

Harold van Rijen is hoogleraar Innovatieve leervormen in het biomedisch onderwijs . Deze column is eerder gepubliceerd in de DUB op 18 december 2013