cijfers versus voldaan

Lieve Willemijn,

Ik ben een universitair docent bij de Faculteit Sociale Wetenschappen. Mij vraag gaat over de becijfering van het werk van studenten. Ik vraag me namelijk af wat beter is: het geven van een cijfer of het geven van een voldaan of niet voldaan? Van zowel studenten als docenten hoor ik dat het geven van cijfers te prefereren is, omdat studenten beter te motiveren zouden zijn met cijfers.

Ik betwijfel dat. Het doel van een opdracht is om bepaalde vaardigheden en kennis over te dragen op de student en daar is het serieus maken van de opdracht voor nodig. Wat belangrijk is en motiverend werkt, is dat de studenten goede feedback krijgen over hoe ze de opdracht hebben gedaan. Dit hoeft echter niet door een cijfer te geven. In één van mijn cursussen worden practica gegeven waarin studenten opdrachten maken zonder dat ze daar een beoordeling in de vorm van een cijfer voor krijgen. Ze kunnen tijdens de practica vragen stellen en hun opdrachten met docenten bespreken. Dit werkt heel goed. De studenten zijn zeer gemotiveerd en werken heel serieus. Het lijkt er op dat ze het ontbreken van een cijfer helemaal geen gemis vinden.

In een ander vak dat ik coördineer heb ik een aantal jaren lang een voldoende/onvoldoende gegeven voor een van de opdrachten. Later heb ik, op verzoek van een aantal studenten, cijfers gegeven. Vervolgens waren er opmerkingen over de bepaling van het eindcijfer; het cijfer voor de opdracht zou te weinig meewegen in het eindcijfer. Zou het niet zo kunnen zijn dat het geven van een cijfer juist zorgt voor een zogenaamde “perverse prikkel”, waarbij het doel van de opdracht, namelijk het opdoen van ervaring en kennis ondergeschikt raakt aan de focus op cijfers?

Ik ben erg benieuwd hoe jij hier over denkt.
Groet, een leergierige docent

Beste collega,

Volgens mij heb je gelijk: het kan zomaar zijn dat het geven van een cijfer er toe leidt dat studenten ‘voor het cijfer’ gaan werken. En als ze anders niets zouden doen dan is dat misschien niet eens zo heel pervers.  Maar er gaat inderdaad wel iets verloren voor sommige studenten en onder bepaalde omstandigheden (en dus niet voor iedereen en altijd).

Zo kan de aankondiging van een beoordeling bijvoorbeeld leiden tot ontwijkend gedrag (‘performance avoidance’) in studenten die het voorkomen van falen belangrijker zijn gaan vinden dan het leren zelf. Overigens niet een probleem dat jij hebt veroorzaakt, en ook niet iets dat je oplost vrees ik: iemand die beoordelingen echt vreest zal bijvoorbeeld geneigd zijn om jouw droge ‘voldaan’ verkeerd op te vatten. Maar voor de rest ligt het ook nogal subtiel. Het blijkt namelijk dat sommige studenten echt leren voor het leren zelf (‘mastery orientation’) terwijl anderen er juist naar streven om te laten zien dat ze iets kunnen (‘achievement orientation’). En wie jij in jouw groep aantreft daar heb je maar zeer beperkt invloed op. En tegelijkertijd wellicht meer dan wie dan ook. 

Nog een laatste stukje psychologie voordat ik je ga aanraden om hier vooral niet al te diep in te duiken. Iemand die intrinsiek gemotiveerd is gaat uit zichzelf op zoek naar juiste uitdaging om verder te leren: niet te moeilijk en niet te makkelijk. En deze zelfsturing kan ontregeld raken als jij een beloning (of een cijfer) in het verschiet stelt. Dat is dus mogelijk wel een beetje pervers. Een veelgelezen theorie hierover is de self-determination theory van Deci en Ryan. Die vertelt ons ook dat het nu juist jouw feedback is die zo iemand helpt te bepalen wat de volgende uitdaging zou kunnen zijn. Vandaar dat je steeds weer hoort dat de beste feedback handvatten biedt voor verder leren (de zogenaamde formatieve feedback).

Dus wat moet je hier nou mee? Mijn tip is om er vooral niet te al veel over na te denken, en ook niet te weinig, maar precies genoeg. ’t Is een beetje zoals je wel eens hoort over de perverse prikkel die er kan zitten in een financiële beloning: als je te weinig betaald krijgt wordt dat je voornaamste zorg en als je teveel betaald krijgt wordt het een perverse prikkel. Maar als je precies genoeg betaald krijgt denk je hopelijk niet over de beloning na maar over het werk zelf. Net zo, dus: als studenten niet genoeg informatie krijgen over hoe ze zullen worden geëvalueerd wordt het hun voornaamste zorg en als er teveel nadruk ligt op het cijfer wordt het een perverse prikkel. Maar als je ze precies genoeg informatie geeft kunnen ze binnen die kaders hun eigen plan trekken.

Kortom: zorg dat je aan jezelf en je studenten kunt uitleggen waarom je doet wat je doet (en vergeet ook de onderwijsdirecteur niet). En laat het daar verder bij. Blijf experimenteren zoals je al doet, maar voorkom dat dit alles een doel op zichzelf wordt. Want elk gesprek over het cijfer is een gemiste kans op een leuk gesprek over de inhoud, toch?

Een heel stukje over cijfers. Lekker pervers, maar pervers kan ook lekker zijn.

Willemijn.