Linda van Roij

U-Talent thesis: algjes meten met een laser

Met stralende gezichten stonden ze te vertellen over de 55 miljoen jaar oude algjes die ze één voor één uit een monster visten, over stabiele koolstofisotopen, het PETM en de laser die ze zouden gaan gebruiken voor de metingen. Een aantal medewerkers van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap was op bezoek en de enthousiaste reacties op de vragen verraadden dat de jongens hun onderwerp niet alleen in de vingers begonnen te krijgen, maar ook dat ze het écht leuk vonden. De betreffende algjes werden getoond door de microscoop en de gasten keken met verbazing naar de minuscule pipetjes waarmee die algen uit het monster gevist werden.

Bas, Jop en Joris* volgen hun lessen normaal gesproken op Het Nieuwe Lyceum in Bilthoven. Daarnaast volgen ze modules aan de U-Talent Academie en als bonus kunnen ze middels dit programma ook nog eens deelnemen aan de U-Talent thesis. Als onderzoeksassistent bij het departement Aardwetenschappen werd ik gevraagd om een groepje leerlingen te begeleiden bij het uitvoeren van hun praktische onderzoek als onderdeel van die U-Talent thesis. Eigenlijk was het de bedoeling dat de leerlingen vooral zelfstandig aan het werk zouden gaan, maar het zou zonde zijn geweest om ze een uitgekauwd proefje te laten doen terwijl we hier in het lab net een splinternieuwe methode hadden opgezet. Deze methode was nog maar net getest en de eerste publicatie moest nog verschijnen. Het begeleiden van een onderzoek rondom zo’n nieuwe methode zou veel meer tijd kosten dan van me gevraagd werd, maar hoeveel spannender zou het zijn om metingen te gaan doen die nog nooit eerder iemand gedaan heeft?!

Met een powerpoint-presentatie gaf ik de jongens eerst een spoedcursus over alles waar ze mee te maken zouden krijgen: de geologische tijdschaal, het temperatuurmaximum wat plaatsvond op de grens tussen het Paleoceen en Eoceen, sedimenten, oceaanverzuring, fossielen, dinoflagellatencysts, stabiele koolstofisotopen en fractionatie. Veel te veel informatie en veel te ingewikkeld om in één keer te begrijpen, maar dat weerhield ze er niet van om er vol enthousiasme in te duiken en allerlei onderzoeksvragen te bedenken. Het eerste praktische gedeelte vergde nogal wat oefening en geduld, want ze moesten met een heel klein pipetje de algen van één specifieke soort opzuigen uit twee verschillende monsters. Dat was makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe onderscheid je ze van de andere soorten en hoe voorkom je dat er niet allerlei prut meegaat die je meting zou verstoren? Na heel veel oefenen konden we voor elk monster een paar algjes overbrengen op een plaatje van nikkel. Nu werd het pas echt leuk! Ik hoefde maar één keer voor te doen hoe je op zo’n alg schiet met de laser, want daarna wilden de jongens het wel zelf proberen. Steeds een paar minuten na het schieten verscheen er vanzelf een grafiekje op de computer en rolde daar een bijbehorende waarde uit.

Voor het vergelijken van twee monsters en de interpretatie van de data waren de jongens niet bang om in de specialistische literatuur te graven. Doordat ze met zijn drieën steeds rouleerden tussen algjes pikken, meten en lezen, konden ze tijdens de onderzoeksweek al behoorlijk wat theoriën en vaktermen ontdekken. Op veel van hun vragen heb ik geen direct antwoord gegeven. Soms omdat ik ze met wat sturing veel meer zelf kon laten uitvogelen, maar vaak ook omdat er helemaal geen één juist antwoord is zoals in de antwoordboekjes van school. Ik hoop dan ook dat Bas, Jop en Joris ontdekt hebben dat ze echt aan het randje van de wetenschap hebben mogen snuffelen en dat sommige vragen alleen maar beantwoord kunnen worden door zelf op onderzoek uit te gaan.

*NB. De namen van de leerlingen zijn om privacyredenen gefingeerd.

Linda van Roij heeft deze thesis begeleid in het kader van U-talent.